Khi nhóm nghiên cứu tới làng Đăk Tiêu đã ghé thăm nhà thôn trưởng A Luôn. Với lòng nhiệt thành và vui vẻ, anh A Luôn đã chia sẻ với nhóm về cây cau và chuyện trồng cau của người đồng bào Ca Doong, từ thời xa xưa cho đến hiện tại.

Nói về cau, từ ngày xưa tại xã Đăk Nên nói chung và làng Đăk Tiêu nói riêng, các cụ đã trồng từ bao đời nay người Ca Dong không ai biết. Các cụ ngày xưa trồng cây cau, thu hoạch quả non để ăn, quả già để cúng giỗ và mo cau để gói các lương thực, thực phẩm mỗi khi bà con đi làm nương rẫy. Cây cũng được cho là hàng rào sống bởi cây cau bà con thường trồng làm bìa vườn gần nhà. Anh A Luôn chia sẻ: “Ngày xưa khi làng Đăk tiêu chưa bị ngập bởi Thủy điện, Cau ở làng cũ nhiều lắm. Riêng nhà tôi cũng mất khoảng 1ha rẫy cau và một số rẫy trồng cây khác. Ngày xưa mọi người chỉ trồng để ăn, không buôn bán gì. Khoảng chục năm gần đây họ mới thu mua. Mấy năm trước giá bấp bênh, lúc cao thì thương lái vào mua tận vườn, lúc giá thấp thì một số hộ chả buồn trèo lên hái.”

Quá trình công nghiệp hoá, kinh tế thị trường và những thay đổi xã hội khiến người đồng bào thiểu số khó để bắt kịp. Tại làng Đăk tiêu và các làng khác, mấy năm trước một số hộ đã chặt bỏ cây cau để trồng sắn và lúa. Họ cũng chưa tìm ra được loại cây nào phù hợp hơn để thay thế. Tuy nhiên, năm 2021, giá cau bất ngờ tăng mạnh với giá 50.000- 60.000 nghìn, rất cao so với các năm trước. Mức giá này khiến người dân háo hức chăm sóc, phát dọn và một số hộ mở rộng thêm diện tích trồng cau. Giá tăng cao cũng khiến bà con gặp rất nhiều khó khăn trong việc quản lý bảo vệ rẫy trước nạn trộm cau, vì các mảnh rẫy bà con canh tác cách xa nhau. Một số hộ bán luôn cả vườn cho thương lái tự thu hái (mua theo vụ) vì không quản lý được.

Tính đến hiện tại, cây cau là một loại cây chiếm tỉ trọng lớn trong diện tích cây nông nghiệp lâu năm theo kế hoạch của xã Đăk Nên. Cau cũng đóng vai trò quan trọng trong truyền thống của người đồng bào Ca Doong, khi luôn có mặt trong các nghi lễ, hội lễ quan trọng. Mặc dù tình trạng mua bán cau tại xã Đăk Nên những năm vừa qua cho thấy rủi ro về giá cả, nhưng cũng không thể phủ nhận tiềm năng của cây cau. Với lối canh tác tự nhiên không phân hoá học, thuốc diệt cỏ như hiện nay, và áp dụng những kĩ thuật truyền thống của người Ca Doong, bà con có thể xây dựng những mô hình với cây cau như nông lâm kết hợp, hay chăn nuôi gia súc dưới tán cau… . Qua tìm hiểu, nhiều người dân cũng mong muốn tiếp tục trồng cau, hướng tới phát triển nền nông nghiệp bền vững.